Tôi còn nhớ lúc còn ngồi ghế giảng đường nghe bài học căn bản về INCOTERM, khi tôi còn đang bận “thuộc” những điều kiện cơ bản để cách phân biệt nhóm E, F, C, D, giảng viên đã nói với lớp rằng: “Ngoài các điều kiện này các em cần nhớ một điều thực tế là các công ty VN thường có thói quen mua CIF và bán FOB”. Dĩ nhiên, ngay sau đó, tôi được thầy “giải thích ngược” việc mua FOB và bán CIF có lợi hơn như thế nào. Lúc đó, cái đầu đơn giản của một sinh viên chỉ biết thắc mắc tại sao người ta biết sẽ thua thiệt hơn nhưng vẫn giữ “lề lối” cũ?

Một lần tham dự buổi khai giảng lớp học về nghiệp vụ ngoại thương của Viện Logistics, tôi được gặp và nghe ông Đỗ Xuân Quang, Chủ tịch Hiệp hội VLA, Chủ tịch AFFA trả lời một sinh viên rằng, việc mua giá CIF - bán giá FOB ở VN hiện nay chiếm đến 90-95%. Điều này vô tình khiến đội tàu VN mất quyền vận chuyển và ngày càng suy yếu khi các “khách hàng” luôn ưu tiên chọn hãng tàu của nước họ, dẫn đến tình trạng “hàng nội đi tàu ngoại”.

Các DN VN thường là những công ty nhỏ lẻ, vốn chỉ từ 1-2 tỷ, mua CIF bán FOB có thể giải quyết được tình trạng vốn thấp của mình vì không phải trả trước cước phí vận tải và bảo hiểm. Bên cạnh đó, bán CIF vấp phải rủi ro thanh toán lớn hơn bán CIF, khi ta mất khả năng thanh toán lô hàng thì khả năng mất mát thấp hơn.

Tuy nhiên, lý do lớn nhất cho đến hiện nay vẫn là vấn đề nan giải là sự thiếu chuyên nghiệp trong ngoại thương. Việc mua CIF và bán FOB giúp các DN VN không phải thuê tàu và mua bảo hiểm cho hàng hóa nên có thể tránh được những rủi ro trong việc thuê tàu và mua bảo hiểm như giá cước tăng, phí bảo hiểm tăng, không thuê được tàu, tàu không phù hợp... Những rủi ro này xuất phát từ khả năng đàm phán ngoại thương kém, thiếu hiểu biết về nghiệp vụ.

Mới biết, ra trường, tôi cũng như lứa bạn dần đi theo cái “guồng” đã định. Sinh viên mới tốt nghiệp cũng giống như tờ giấy trắng phau, sách vở nhà trường được quẳng sang một bên, vì chúng tôi còn bận đi học nhiều cái thực tế để có thể bắt tay vào công việc. Đứa làm công ty xuất nhập khẩu, đứa làm công ty giao nhận, logistics,… nhưng những CIF, những FOB chẳng còn là câu hỏi trong đầu, chúng tôi như những chiếc máy photocopy, sao chép lại những kiến thức được học từ các anh chị đồng nghiệp đi trước. Và dĩ nhiên, cũng tất bật với những hợp đồng bán FOB, mua CIF.

Việc thay đổi thói quen mua CIF bán FOB không chỉ giúp bản thân DN được hưởng khoản lợi (hoa hồng) với các công ty bảo hiểm khi trực tiếp giao dịch với họ, hay tránh được khó khăn trong việc đàm phán trực tiếp với hãng tàu và bảo hiểm nước ngoài khi hàng hóa xảy ra tổn thất trong hợp đồng mua CIF, mà còn ảnh hưởng đến lợi ích kinh tế quốc gia. Bán FOB thu về lượng ngoại tệ thấp hơn cho đất nước so với bán CIF, và các nhà xuất khẩu sẽ chủ động thuê tàu, mua bảo hiểm ở các công ty thuộc nước mình.

Ông Nguyá»…n Duy Minh - Ủy viên Ban chấp hành Hiệp há»™i VLA, Giám đốc Công ty InterLog cho biết, việc kêu gọi nên mua FOB bán CIF để  “ủng hộ” nền kinh tế quốc gia và “giúp” các DN trong nÆ°á»›c khác trong lÄ©nh vá»±c bảo hiểm, vận tải tàu biển. Tuy nhiên, việc này có thể thông cảm vá»›i các DN xuất khẩu, vì bên mua thường được cái “quyền” Æ°u tiên hÆ¡n. NhÆ°ng còn DN nhập khẩu, họ có thể chủ Ä‘á»™ng hÆ¡n trong việc mua FOB, giành lợi cho các công ty bảo hiểm trong nÆ°á»›c hay quyền vận chuyển cho các công ty vận tải VN.

Như vậy, cần thiết phải có sự kết nối giữa các nhà xuất nhập khẩu, công ty bảo hiểm, DN vận tải tàu biển và các DN dịch vụ logistics để có những cuộc đối thoại, nêu bật những khó khăn khúc mắc cùng nhau tháo gỡ, hỗ trợ nhau cùng phát triển.

Với một bài toán đơn giản, năm 2012, kim ngạch hàng hóa nhập khẩu VN đạt 116 tỷ USD, trong đó nhập khẩu từ các DN trong nước đạt 53 tỷ USD. Chi phí vận tải logistics chiếm 5-10%, chỉ lấy con số nhỏ nhất là 5% ta được 2,65 tỷ USD. Chúng ta đang nói về một nguồn lợi, một thị trường 2,65 tỷ USD, chỉ cần các nhà NK hỗ trợ cho việc sử dụng logistics VN một nửa con số này, chúng ta có thêm 13,25 tỷ USD. Cũng giống như chúng ta xuất khẩu được tiêu, điều, cà phê… 13,25 tỷ USD, giá trị dịch vụ có thể đạt được con số này với lực lượng lao động trong ngành logsitics không quá đông.

Ông Minh chia sẻ thêm, Nhà nước có hẳn chương trình “Người VN dùng hàng VN”, “Hàng VN chất lượng cao”. Dịch vụ cũng là một sản phẩm, tại sao chúng ta lại không có chương trình “Người VN dùng dịch vụ VN”? Qua thời gian, cũng như những chương trình kích cầu hàng VN, chương trình này ít nhiều cũng có được những hiệu quả nhất định.

Vấn đề này có lẽ cần sự can thiệp sâu hơn từ phía chính quyền, tạo điều kiện cho các DN VN kinh doanh thuận lợi, và cùng nhau chung tay phát triển nền kinh tế quốc gia! - Nguyễn Minh